Trikotilomani

Belirgin saç kaybına yol açan tekrarlayıcı saç yolma olarak bilinen trikotilomani, psikiyatri kılavuzlarında impuls kontrol bozuklukları ve obsesif kompulsif spektrum içinde yer alır.

Trikotilomani tanısı almak için;

1)Yolmanın hemen öncesinde ya da yolmayı önleme girişimleri sırasında gerilim düzeyi artmalı.

2)Yolma sırasında rahatlama, haz ya da ödüllendirilme hissi olmalı.

3)Yolmayı izah edecek tıbbi bir durum ya da ruhsal bozukluk olmamalı.

4)Yolma neticesi mesleki, ailevi ya da sosyal alanlarda belirgin huzursuzluk yaşanmalı.

Trikotilomanide saç dışında vücudun herhangi bir bölgesinden de kıl yolma görülebilir. Kirpik ve kaşlar bunlar arasında ilk sıradadır. Genelde bir kerede tek bir tel yolunur. Yolma, tipik olarak parmaklarla yapılır, ama tarak, fırça, cımbız gibi araçlar da kullanılabilir. Koparma eyleminden sonra saç ya da kıl ağıza alma, çiğneme, yutma gibi davranışlar görülebilir.

Erişkinlerde ortalama başlangıç yaşı 13 iken, çocuk psikiyatrisinde başlangıç yaşı 18 aya kadar düşebilmektedir. Kadınlarda bir miktar daha sık gözlenmektedir.

Trikotilomanide tekrarlayıcı yolma yeni çıkan kılların yapısı ve görünüşünde deformasyon, ciltte irritasyon, ağızda oynama ve çiğnemeye bağlı diş minelerinde bozulma ve diş eti iltihabı, yutmaya bağlı trikobezoar (mide ve barsakta yumak şeklinde birikmiş kıldan kitle) gelişimi, iştahsızlık, kusma, kilo kaybı görülebilmektedir.

Bu hastaların yarısından fazlası yüzme ve saç kestirmekten kaçınma eğilimindedir. Yine %50 vakada özgüven düşüklüğü, depresyon, huzursuzluk ve kendini çekici hissetmeme gibi psikolojik sorunlar bulunur.

Trikotilomani başka psikiyatrik durumlarla da sıklıkla birlikte görülebilmektedir. Duygudurum ve anksiyete bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, kişilik bozuklukları, majör depresyon ve panik bozukluk bunlar arasındadır.

Saç ya da vücut kılının herhangi bir morfolojik özelliği, belli ortamlar, ruh hali, o anki bilişler yolma epizodunu tetikleyebilir. Kıvırcık ya da kırık uçlu bir kıl, rengi farklı bir kıl ya da kaşlarım simetrik olmalı, rengi bozuk kıllar kötüdür ve yok edilmelidir gibi bilişleri bunlara örnek verebiliriz. Olumsuz değerlendirilme korkusu, dış görünüşe yönelik olumsuz inanışlar sıklıkla mevcuttur.

Anksiyete ve gerginlik, yalnızlık, yorgunluk, suçluluk, öfke, kararsızlık, engellenme, heyecanlanma yolma için tetikleyicidir. Çalışma ya da okuma, iş ya da sınıf ortamında bulunma, televizyon izleme, telefonda konuşma, otomobil kullanma, banyo da bulunma gibi bazı özgül ortam ve durumlarda da yolma davranışı ortaya çıkabilir.

Saç teli ya da vücut kılını yolma, kişinin dikkatini istenmeyen bir durum, stresli bir olay ve sıkıntıdan başka bir yöne çektiği için pekiştirici rol oynar. Bazı hastalar ise yolma ve koparma eyleminden suçluluk ve huzursuzluk duyar, oluşan bu olumsuz duygular da bir sonraki yolma eylemine zemin hazırlar.

Trikotilomani rahatsızlık veren duygulardan uzaklaşmak amacıyla istemli bir eylem olarak yapılabildiği gibi, farkındalık dışında emosyonel ya da bilişsel deneyimden bağımsız alışkanlık tarzında da ortaya çıkabilir. Odaklanmış ve otomatik yolmayı ayırmak için çeşitli trikotilomani test ve ölçekleri bir çok psikiyatri merkezinde kullanılır.

Trikotilomani tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT) asıl olmakla birlikte farmakolojik tedaviler de yapılabilir.Klomipramin, fluoksetin, naltrekson en çok tercih edilen ilaçlardır.

Trikotilomaninin bilişsel davranışçı terapi ile tedavisinde ise farkındalık eğitimi, kendini gözlemleme, tiksinme, gizli duyarlılaştırma, negatif uygulama, gevşeme eğitimi, alışkanlığı tersine döndürme, uyaran kontrolü ve aşırı düzeltme gibi özgül teknikler kullanılır. Çocuklar ve ergenler de psikoterapiden fayda görürler.

Hipnoterapi ile desteklenen bilişsel davranışçı terapi en başarılı sonuçlara imza atmaktadır.

Psikiyatrist ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan, Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi.