Başarısızlık Korkusu

Başarısızlık korkusu bir diğer adıyla atikifobi, başarısızlıktan duyulan yoğun bir korkudur. Yunanca talihsiz anlamına gelen “atyches” ve fobi “phobia” kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur.

Bireyin başarısızlıkla sonuçlanma ihtimali olan bir aktivite, sınav, iş ya da başka bir durum karşısında erteleme ve kaçınma eğiliminde olmasıdır. Kişide, başarısız olma ihtimaline karşı yeni şeyler denemekten vazgeçme ve risk alma korkusu gelişir.

Hayatın içinde her birey başarılı olmayı arzular. Fakat her birey her zaman başarılı olamayabilir. Başarıya fazla odaklanmak yaşamı olumsuz yönde etkilemeye başlar. Hayatın içinde başarısızlığın da olduğunu kabul etmek gerekir. Başarısız olmaktan korku duymak utanç, kaygı, depresyon, panik atak ve düşük benlik saygısı gibi birçok psikolojik sorunlara neden olabilir. Bu durum bireyin iş, sosyal ve aile ilişkilerini olumsuz yönde etkiler. Atikifobiden muzdarip olan bir kişi yaptığı her eylemde başarısızlık korkusu yaşar. Başarması gereken bir işte kendini yetersiz görme eğilimi vardır. Kişi ne yaparsa yapsın başarılı olamayacağını düşünür. ”Ya yapamazsam” düşüncesi yüzünden hayatındaki her türlü yeniliklerden kaçınır. İş yerinde ya da okulda farklı bir sorumluluk almak istemez. Bir ekibe liderlik yapamaz. Fazla sorumluluk alması gereken durumlarda ise mükemmeliyetçi tutumları nedeniyle gereğinden fazla çaba harcayarak kendini yıpratır. Başarma güdüsü fazla olan bir birey, diğerlerinin kendini nasıl değerlendirdiğiyle fazla ilgilidir. Diğerlerini kendisinden daha başarılı gördüğünde, değersizlik duygusunu yoğun hisseder. Özgüveni düşer. Genellikle pasif kalmayı tercih eder. Başarısız olursa diğer insanları hayal kırıklığına uğratacağını düşünebilir. Bu nedenle sık sık başarılı olamama ihtimallerini dile getirir.

Başarısızlık korkusuna; yeni bir şeyler denemekten kaçınma, iş, ev ya da okulda basit görevleri yerine getirmekten korkmak, kızgınlık veya sinirlilik hali, yoğun endişe, başkaları tarafından yargılanma korkusu, güçsüz ve depresif hissetme, kontrolü kaybetme korkusu, hayata karşı olumsuz bir bakış açısı, terleme, titreme, nefes darlığı, çarpıntı ve sindirim problemleri gibi semptomlar eşlik edebilir. Burada değinilen fiziksel belirtiler fobilerin birçoğunda görülür. Başarısız olarak değerlendirilebilecek herhangi bir durum ya da olay sonucunda bu belirtiler ortaya çıkabilir.

Başarısızlık korkusunun birçok nedeni olabilir. Bireyin geçmiş başarısız deneyimleri, yetiştirildiği ortam, rekabetçi tutum, farklı fobilere sahip olunması ve bazı travmatik durumlar bu korkunun gelişmesine neden olur. Özellikle geçmişte edinilmiş başarısızlık deneyimleri; kişinin korkularını tetikleyen önemli sebeplerdendir. Bireyin düşük özgüveni yapacağı her yeni durumda aynı sonuçla karşılaşma korkusunu artırabilir. Örneğin; bir sınavda başarısız olan bir kişi sınavlara girmeyi reddedebilir. Ebeveynlerin tutumu başarısızlık korkusunun gelişmesine yol açabilir. Aşırı eleştirel, rekabetçi ya da mükemmeliyetçi tutum sergileyen ebeveynler, çocuklarının başarısızlık korkusu yaşamasına neden olabilir. Başarısızlıkla ilgili katı tutumlar tetikleyici olabilir. Örneğin, gittiği bir sporda başarısız olan bir çocuğun aşırı eleştirel yaklaşımlara maruz kalması ya da proje ödevinin öğretmeni tarafından beğenilmemesi, sınav notlarının ebeveynleri tarafından aşırı eleştirilmesi gibi durumlar başarısızlık korkusunu artırabilir. Bir çocuk, ebeveynlerinin ya da öğretmenlerinin beklentilerini karşılayamayacağını düşündüğü zaman korkuları artar. Başarısızlık korkusu genellikle mükemmeliyetçi kişilik yapısına sahip bireylerde daha sık gözlenir. Beklentiler ve standartlar gerçekçi olamayacak düzeyde yüksektir. Bu standardı yakalamak zordur. Böylece birey zihninde hedeflediği mükemmelliğe ulaşamadığı için kendisi hakkında olumsuz duygular geliştirir. Başarı ve başarısızlık kavramlarının nasıl algılandığı ve ne anlamlar yüklendiği çok önemlidir. Örneğin; “Üniversite sınavını kazanamazsam hayatım biter.” Düşüncesi bireyin sınavda panik yaşamasına yol açar ve bu durum başarısızlık korkusuna dönüşür. Yapılan bir yanlışa travmatik düzeyde tepki gösterilmesi, bireyin başarısızlık korkularının tetikleyicisidir. Örneğin, bir çocuğun sorumluluk aldığı fakat tamamlayamadığı bir görev sonucunda travma yaratacak düzeyde cezalandırılarak hatalarıyla yüzleştirilmesi atikifobiye neden olur. Bu durum bireyin hayatı boyunca sorumluluk almaktan kaçınmasına yol açar.

Başarısızlık korkusu bireyin hayatını ciddi düzeyde etkiliyorsa psikolojik destek alınması önerilir. Tedavisinde, farklı yöntemler kullanılmaktadır. Bu durum bireyin öyküsüne, yaşadığı semptomlara ve başka psikolojik problemlerin olmasına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bilişsel davranışçı terapi en sık kullanılan tedavi yöntemlerinden biridir. Bireyin başarısızlık hakkındaki olumsuz düşüncelerini değiştirmeyi hedefler. Başarısızlık olarak adlandırılan süreçlerin aslında kişinin gelişmesi ve öğrenmesi için bir tecrübe olduğunu anlamasına yardımcı olur. Bunun yanı sıra nefes-gevşeme tekniklerini kullanarak, korku ve kaygı problemleriyle baş edebilmeyi öğretir. Maruz bırakma terapisinde ise, birey korkunun kaynağına yavaş yavaş maruz bırakılır. Korkunun üstesinden gelmesine destek olunur. Bireyin başarısız hissettiği bir durum, güvenli ve destekleyici bir ortam içinde yeniden senaryolaştırılarak tekrarlanabilir. Böylece başarısızlık korkusuna dair bireyin farkındalık geliştirmesi hedeflenir. Eğer, başka bir psikolojik rahatsızlık olması durumunda ise hekimin uygun gördüğü vakalarda psikoterapiye ek olarak ilaç tedavisi de eklenebilir.

Başarısızlık Korkusunu Yenmek İçin Öneriler:

· 1) Başarısızlık tanımınızı ve ona yüklediğiniz anlamları değiştirmeye odaklanın.

Başarılı olduğunuzda kendinizi değerli hissetmeniz sizin içsel değerinizi artırmaz ya da tam tersi başarısız olduğunuz bir konu sizi değersiz yapmaz. Başarısızlık bir felaket ya da hayatın sonu değildir. Başarıya fazla odaklanınca başarısızlık ihtimali sizi kaygılandırmaya başlar, kaygı dikkatsizliği beraberinde getirir. Başarı ve başarısızlık hayatın bir parçasıdır ve göreceli bir kavramdır. Bir konuda beceriniz az olabilir fakat başka bir konuda daha yeteneklisinizdir. Kendi başarı tanımınızı oluşturun, başarısızlık kavramını tüm benliğinize atfetmeyin. Yaşanılan başarısızlığı kalıcı görmeyin, bunu bir öğrenme ve gelişme fırsatı olarak değerlendirin. Kendi becerilerinizi küçümsemeyin.

· 2) Mükemmel olmak yerine yapacağınız işe odaklanın.

Mükemmele odaklanmak sizi hayal kırıklığına uğratabilir. Çünkü mükemmelin bir sınırı yoktur. Her konuda yetkin olamazsınız. Her birey hayatın içinde başarısızlığı bir yönüyle deneyimlemek durumunda kalır. Çünkü siz ne kadar mükemmele odaklansanız bile, sizin dışınızda gelişen, kontrol edemediğiniz durumlarla karşılaşabilirsiniz. Bu durum üzüntü, hayal kırıklığı ya da çaresizlik hissi yaratabilir. Ama bazen başarısızlık olarak değerlendirdiğiniz durumlar size çok başka fırsatlar sunabilir. Hatalardan ders almak gelişimin bir parçasıdır. Yetkin olmadığınız alanlarda yardım istemekten çekinmeyin.

· 3) Kendinize gerçekçi hedefler koyun.

Başarısızlık korkunuz hayatınızı etkiliyorsa hedeflerinizi gözden geçirin. Öncelikle amacınızı belirleyin. Ne istediğinizi bilmek başarıyı beraberinde getirecektir. Hedefe giden yolda süreci parçalara ayırın. Emin adımlarla ilerleyebileceğiniz planlar yapın. Zaman zaman bu planlamalarınızda aksaklıklar yaşayabilirsiniz. Başarısız olduğunuz alanlarda dövünmek yerine bu durumu bir tecrübe olarak kabul edin ve yeni deneyimlere açık olun. Yeteneklerinize ve güçlü yönlerinize güvenin.

· 4) Hayır demekten çekinmeyin.

Bir başkasına hayır diyemediğiniz her an; kendinize olan saygınızı yitirmenize ve ciddi öfke biriktirmenize sebep olur. Özellikle üstesinden gelemeyeceğiniz durumlarda hayır demekten korkmayın. Aksi durumda gereksiz stres altına girerek motivasyonunuzu düşürebilirsiniz.

· 5) Kendinizi diğerleriyle kıyaslamayın.

Çünkü diğerlerinin sadece görebildiğiniz yönleriyle kıyaslama yaparsınız. Aslında onların yaşamlarında olup biten bütün olayları bilemezsiniz. Sadece onların size göstermek istediği kadarını görebilirsiniz. Kendinizi başkalarıyla kıyaslamak size yetersizlik hissinden başka bir şey vermez.

· 6) Olumlu düşünün ve kendinizi motive etmeyi öğrenin.

Olumsuz duygular sizi başarısızlığa sürükler. Olumsuz duygulardan uzaklaşmak ve hayatın olumlu yönlerine odaklanmaya çalışmak size farklı bir bakış açısı sunacaktır. Başardıklarınızı göz ardı etmeden kendinizi takdir edin. Hedeflerinizi küçük parçalara bölerek her başarınızı takdir etmek motivasyonunuzu artıracaktır. En iyiyi değil, elinizden gelen yeterince iyiye odaklanmak başarısızlık korkunuzun üstesinden gelmenize yardımcı olacaktır.

Psikolog Funda Buharalı.

Antalya Psikolog, Psikoterapi Antalya, Antalya Psikiyatrist.